O‘zbekistonda kichik atom elektr stansiyasini qurish loyihasi jadvaldan oldin amalga oshirilmoqda. Bu haqda Alter Ego loyihasiga bergan intervyusida Atom energiyasi agentligi (“O‘zatom”) direktori Azim Axmedxadjayev ma’lum qildi.
O‘zbekiston go‘yoki murakkab infratuzilma loyihalarini amalga oshirishga qodir emasligi haqidagi tanqidlarga javob berar ekan, u atom elektr stansiyasi qurilishini boshqa toifadagi loyihalar bilan taqqoslab bo‘lmasligini ta’kidladi.
“Eplab to‘g‘on qurolmaymiz-u, bu yerda esa atom stansiyasi qurmoqchimiz, kabi shubhalarni biroz tarqatmoqchiman. Biroq bular mutlaqo taqqoslab bo‘lmaydigan narsalar. Nima uchun? Chunki bu juda ko‘p tomonlarni o‘z ichiga oladigan jarayon. Bu shunchaki qandaydir parranda fabrikasini qurishga o‘xshamaydi. Bu yuqori texnologiyali atom stansiyasi bo‘lib, uning qurilishining har bir bosqichi turli darajalarda va turli tashkilotlar tomonidan nazorat qilinadi. Bu jarayonda aynan MAGATE yetakchi tashkilot hisoblanadi”, — dedi “O‘zatom” rahbari.
Uning so‘zlariga ko‘ra, loyihani nazorat qilishda Xalqaro atom energiyasi agentligi (MAGATE) hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Aynan shu tashkilot stansiya qurilishining barcha bosqichlari xalqaro xavfsizlik standartlariga muvofiqligini kuzatib boradi.
“Shu sababli biz xavfsizlik va standartlar bo‘yicha turli xalqaro konvensiyalarga qo‘shilamiz. Biz ularning barcha bosqichlarda kelib, o‘z tadqiqotlarini o‘tkazishlarini va xulosalarini berishlarini xohlaymiz.Shunchaki „Rosatom“ bilan stansiya qurdik, mana foydalaning” degan holat bo‘lmasligi kerak. Yo‘q, bu MAGATE ijobiy xulosa berganidan keyingina amalga oshadi," — deya ta’kidladi agentlik rahbari.
Uning aytishicha, loyiha xalqaro hamkorlar bilan yaqin hamkorlik tufayli rivojlanmoqda.
“Hozirda hamkorlarimiz bilan o‘rnatilgan bunday yuqori darajadagi hamkorlikni kamdan-kam uchrataman. Hamkorlar yon berishmoqda, ba’zi hollarda bizning foydamizga boshqa mamlakatlardagi stansiyalar bo‘yicha o‘z rejalarini o‘zgartirishmoqda. Bu O‘zbekistonga nisbatan ishonch mavjudligidan dalolat beradi. O‘zbekistonda bunday stansiyaning qurilishi katta samara berishini tushunish darajasi bor, chunki bu yerda akademiklar, fiziklar va yadro mutaxassislarining o‘z maktabi mavjud”, — dedi Ahmedxo‘jayev.
Agentlik rahbari aytishicha, bugungi kunda asosiy tadqiqot ishlari yakunlanib, loyiha-smeta hujjatlari tayyorlab bo‘lingan. Shuningdek, montaj bazasi qurilishi ham nihoyasiga yetmoqda. Stansiyaning o‘zini qurish 2026-yilning ikkinchi choragida, ya’ni “birinchi beton” quyilishi rejalashtirilgan paytda boshlanishi ko‘zda tutilgan.
U ta’kidlaganidek, ishlar turli mamlakatlardan mutaxassislarni jalb etgan holda olib borilmoqda. Xususan, stansiya va turbinalarni boshqarishning fransuz avtomatlashtirilgan tizimlari hamda xitoy texnologiyalarini o‘rnatish masalasi ko‘rib chiqilmoqda.
“Biz [texnologiyalardan] qandaydir „kompot“ yaratmoqchi emasmiz. Biz atom stansiyasi uchun eng sifatli mahsulotni taqdim etadigan tomonlarni jalb etamiz… Shu sababli, ushbu loyihada Yevropa va Xitoy kompaniyalari ham mamnuniyat bilan ishtirok etadi. Masalan, stansiyani boshqarishning eng yaxshi avtomatlashtirilgan tizimlaridan biri fransuzlarniki hisoblanadi. Fransiyada elektr energiyasining 70 foizdan ortig‘i atom stansiyalarida ishlab chiqariladi. Biz stansiyani boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimini o‘z stansiyamizda qo‘llash uchun aynan shu variantni ko‘rib chiqyapmiz. Shu bilan birga, fransuz tomonida bu Rossiya stansiyasi ekani bilan bog‘liq muammo yo‘q”, — dedi u.
Shuningdek, “O‘zatom” rahbarining so‘zlariga ko‘ra, loyihada Fransiya va Xitoyning elektr energiyasi ishlab chiqarish bo‘yicha turbinalari ko‘rib chiqilmoqda. “Xitoycha — ajoyib variant, ular Yevropa texnologiyalari asosida ishlab chiqarilgan. Turkiyada „Rosatom“ tomonidan qurilayotgan „Akkuyu“ atom elektr stansiyasida Alstom kompaniyasining Arabelle fransuz turbinalaridan foydalanilmoqda. Bu xalqaro va o‘zaro manfaatli jarayonlarda hamma ishtirok etmoqda. Shuning uchun men bunda sanksiyalar bilan bog‘liq qandaydir muammolarni ko‘rmayapman”, — deya ta’kidladi Ahmedxo‘jayev.
“O‘zatom” direktori Azim Axmedxadjayev Rossiyaga qarshi xalqaro sanksiyalarning AES loyihasini amalga oshirishga ehtimoliy ta’siri haqidagi savolga javob berar ekan, geosiyosiy beqarorlik loyihada aks etmasligini ta’kidladi.
“Dunyodagi hozirgi vaziyatni inobatga olib, bu haqda o‘yladim. Men o‘zim uchun siyosatdan tashqarida bo‘lgan ikki sohani aniqlayman — bu kosmos va atom. Kosmik dasturlarda rossiyaliklar amerikaliklar bilan ishlaydi Atom energetikasida hamma birgalikda ishlaydi. Bizning loyihamiz o‘ziga xos xalqaro loyiha bo‘ladi”, — dedi u.
Uning ta’kidlashicha, Fukusimadagi falokat sodir bo‘lgandan so‘ng, ko‘plab mamlakatlar atom energetikasini rivojlantirishni to‘xtatgan, ammo Rossiya va Xitoy o‘z dasturlarini davom ettirib, to‘rtinchi avlod texnologiyalarini ishlab chiqishni boshlaganlar. Uning fikricha, boshqa mamlakatlar xato qilganliklarini tushunib yetib, Rossiya va Xitoydan orqada qolmaslik uchun o‘z dasturlarini qayta faollashtira boshlaganlar. Masalan, AQShda allaqachon 30 dan ortiq kompaniya kichik modulli reaktorlarni ishlab chiqish bilan shug‘ullanmoqda.
